Charakter powiatu opolskiego ukształtowała historia. Śląsk przechodził różne koleje losu i różni byli jego władcy. Zmieniali się średnio co 200 lat. Raz byli to gospodarze, którzy sprawiali, że opolska ziemia rozkwitała, a w innych okresach trudno było mówić o korzystnym rozwoju. Badania wykopaliskowe potwierdzają, że człowiek na terenach obecnego powiatu opolskiego pojawił się w okresie neolitu, 4500 lat p.n.e. W okresie prehistorycznym możemy mówić o wyraźnych śladach kultury przeworskiej i łużyckiej.
W VIII w. n.e. na Śląsku Opolskim pojawili sie Słowianie, którzy jako jedna z pierwszych wspólnot plemiennych zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Wraz z nimi pojawiła się pierwsza struktura osadnicza, która z czasem przerodziła się w państwową. W okresie panowania Piastów Śląsk znalazł się pod wpływami trzech państw: Królestwa Czech, Królestwa Polskiego i Cesarstwa Niemieckiego, które oddziaływały nań ze zmienną siłą. W XIII w., po bitwie pod Legnicą i spustoszeniu Śląska przez Mongołów, na zaproszenie książąt piastowskich przybyli tu czescy i niemieccy osadnicy. Wraz z nimi pojawiły się nowoczesne technologie, nowe sposoby gospodarowania i hodowli bydła, nowe formy prawne oraz inna forma organizacji miast. W 1335 r. Kazimierz Wielki w Trenczynie zrzekł sie praw do Śląska na rzecz króla czeskiego.
Cesarz niemiecki Maksymilian I Habsburg dzięki traktatowi dziedzicznemu z 1491 r. i układowi wiedeńskiemu z 1526 r. z Jagiellonami, jako król czeski, otworzył Habsburgom drogę do panowania nad Węgrami,
Czechami i Śląskiem. W XVI wieku Śląsk nie posiadał już jednolitej struktury administracyjnej. Podzielony został na kilkanaście księstw W wyniku wojen śląskich nad regionem zapanowały Prusy. Zmianie tej towarzyszył rozwój gospodarczy i społeczny Śląska. Była to tzw. „praindustrializacja z XVIII w.” - opracowanie podstaw górnictwa i hutnictwa. Na terenie powiatu opolskiego wybudowano huty w Ozimku, Zagwiździu oraz zakłady przemysłu metalowego w Osowcu. Drugim etapem była XIX-wieczna industrializacja, która wprowadziła duże zmiany cywilizacyjne. Zreformowano administracje, szkolnictwo, prawo, wprowadzono obowiązek szkolny. Po II wojnie światowej, na mocy układu poczdamskiego Śląsk, a z nim powiat opolski znalazł się w granicach Polski.
Powiat opolski w pierwszych latach powojennych, czyli od roku 1945 należał do województwa śląsko-dąbrowskiego. W ramach przeprowadzonej po zakończeniu II wojny światowej reformy terytorialnej w 1950 roku powiat opolski włączony został do utworzonego województwa opolskiego. W skład powiatu wchodziły miasta: Krapkowice, Opole i Ozimek oraz gminy wiejskie: Chróścina, Chrząstowice, Czarnowąsy, Dąbrówka Dolna, Dobrzeń Wielki, Gosławice, Groszowice, Komprachcice, Kup, Łubniany, Murów, Nowa Wieś Królewska, Ozimek, Pokój, Popielów, Prószków, Przywory , Tarnów Opolski, Turawa, Wójtowa Wieś, Wrzoski, Zagwiździe. W roku 1975 nastąpiła reforma terytorialna, która likwidowała szczebel powiatu, jako jednostkę samorządu terytorialnego. Powiat opolski reaktywowano na mocy reformy terytorialnej w roku 1998, a oficjalnie funkcjonuje od 01.01.1999 r. Obejmuje on część terenu powiatu opolskiego sprzed reformy z 1975 roku oraz część byłego, istniejącego w latach 1945-1975 powiatu niemodlińskiego. Tworzą go miasta Niemodlin, Ozimek i Prószków oraz gminy wiejskie Chrząstowice, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice, Łubniany Murów, Popielów, Tarnów Opolski, Tułowice i Turawa.
